ის იყო „ლიტერატურულ საქართველოში“ ბოლოს გამოქვეყნებულ ერთ-ერთ ჩანაწერში ვთქვი, ვახტანგ ჯავახაძე უსამართლოდ შეუსწავლელი პოეტია-მეთქი, რომ იმავე დღეს „არილში“ იმისთანა ანალიზი წავიკითხე მისი შემოქმედებისა, რომ ჩემი ის სიტყვები რამდენადმე გადაჭარბებული მეჩვენა.

პოეტი და კრიტიკოსი ნუგზარ ზაზანაშვილი ისე კოხტად ალაგებს ჩვენი ცოდნის თაროებზე ვახტანგ ჯავახაძის თამაშებსა და მელანქოლიებს, ისე ლოგიკურად ჰყოფს ჯავახაძის შემოქმედებას ორ პერიოდად, ისე მარჯვედ იშველიებს მაგალითებს, რომ ამისთანა პროფესიონალურ შესწავლას ბევრი პოეტი ინატრებდა.

ძალიან გამიხარდა, რომ ერთი ლექსი ოთხიდან, რომლებიც ავტორმა თავის ამ მშვენიერ წერილში მთლიანად დაიმოწმა, ჩემი სიყმაწვილის ერთი გამორჩეული ლექსი გახლავთ და თუმცა, ჩემი აზრით, პოეზიის მოყვარულთა დღევანდელი თაობა მას სასურველზე ნაკლებად იცნობს, მინდა მთლიანად დავეთანხმო ნუგზარ ზაზანაშვილის სიტყვებს, რომ „ეს ლექსი პოპულარული იყო თავის დროს და, მე მგონი, მას დღესაც ჰყავს მკითხველი.“

ლექსი აქ მეც მთლიანად უნდა მოვიყვანო:

უგამყიდველო მაღაზიაში

პამიდორების ხანძარი ენთო

და ცეცხლის რიგში უსიტყვოდ იდგა

ორასზე მეტი მშიერი ვედრო.

ისე ღვივოდა მუქი ალმური,

ვერ გაარჩევდი ვისმე და რასმე,

არ ისვენებდა ოთხასი ხელი –

თავგანწირული სახანძრო რაზმი.

უხმოდ გაჟონა ალმა სისხლივით,

უცებ მოედო ვეება კვარტალს,

ათასზე მეტი კოცონი ენთო

ყველა კიბესთან და ყველა კართან.

ყველამ ჩაცეცხლა თავისი წილი,

და როცა გაქრა შიში და ზაფრა,

უგამყიდველო მაღაზიაში

პამიდორების ხანძარი ჩაქრა.

მთლიანად უნდა დავიმოწმო ამ ლექსის ზაზანაშვილისეული ანალიზიც:

„რის შესახებაა ეს ლექსი? ზუსტად იმის შესახებ, რაც ლექსში წერია – არავითარი განსაკუთრებული ქვეტექსტი ლექსს არ გააჩნია, და თუ რამ ქვეტექსტზე საუბარი მაინც შეიძლება, უფრო სწორედ, ქვეტექსტზე კი არა, ლექსის სუგესტიურ ზემოქმედებაზე, უხილავ გამოსხივებაზე, მაშინ ეს „ქვეტექსტი“ – ის, რაც ლექსის გამოსხივებას თავისი წყაროდან ჩვენამდე მოაქვს – არის ადამიანის, უბრალო ადამიანის სიყვარული, მის მიმართ გამოხატული გულწრფელი თანაგრძნობა, თანაგანცდა... და ამას ვერც მსუბუქად ირონიული ტროპები და ინტონაცია ნიღბავენ, მე მგონი – პირიქით, უფრო ააშკარავებენ კიდეც: ლექსი ერთიანი პოეტური სახეა, რომლებიც უბრალო ადამიანების ჩვეულებრივ ყოფით სიტუაციაში დაიბადა და იქვე დარჩა – არსად გასულა“...

პოეტის ინტუიციით ნუგზარ ზაზანაშვილი ზუსტად მიხვდა, რომ თავისი თუნდაც მხოლოდ სუგესტიური ზემოქმედებით ეს, და სწორედ ეს ლექსი გახლავთ ერთ-ერთი მაილსტოუნი, გნებავთ ნიშანსვეტი, ვახტანგ ჯავახაძის შემოქმედებით გზაზე. წერილში მისი ასე საგანგებოდ გამოყოფა იმასაც მაფიქრებინებს, რომ იქნებ სწორედ ეს ლექსია, რომელიც ვახტანგ ჯავახაძის შემოქმედების ორ პერიოდს მიჯნავს ერთმანეთისგან და ამავე დროს ერთსაც ეკუთვნის და მეორესაც.

კრიტიკოსი ბევრ რასმე სწორად შენიშნავს, მაგრამ, მე ერთგვარი უკმარობის გრძნობა მაინც მრჩება, რადგან მგონია, რომ ეს ლექსი არც ასეთი უქვეტექსტოა და არც მთლად ყოფით სიტუაციაში დაბადებული და მით უმეტეს – დარჩენილი.

ჩვენში დღეს ფაქტობრივად ყველა მაღაზია უგამყიდველოა. მაშინ კი, როცა ეს ლექსი იწერებოდა, უგამყიდველო მაღაზია სრულიად უნიკალური რამ სიახლე გახლდათ საბჭოთა კავშირში. ერთ-ერთი პირველი უგამყიდველო მაღაზია მთელ თბილისში, თუ სულ პირველი არა, ჩვენს უბანში გახსნეს – იოსებიძისა და ცაგერის ქუჩების კუთხეში. მაშინ იქვე, ანაგის ქუჩაზე ვცხოვრობდით და მახსოვს, როგორ მიხაროდა, როცა მარილის, კარაქისა თუ შაქრის საყიდლად დედაჩემი სწორედაც უგამყიდველო მაღაზიაში მაგზავნიდა. იქ უფრო ხალისით, უფრო თავისუფლად დავდიოდი, ვიდრე უბნის სხვა მაღაზიებში. როცა ამ ცოტა ხნის წინათ კვლავ ძველ უბანში დავბრუნდი საცხოვრებლად, ერთი უმთავრესი, რაც არ მეჩემა, სწორედ ის გახლდათ, რომ ირგვლივ თითქმის ყველა მაღაზია თუ მარკეტი უგამყიდველო იყო, ის პირველი, ჩემი ბავშვობისდროინდელი უგამყიდველო მაღაზია კი გამყიდვლიანი გამხდარიყო! ერთ დროს ესოდენ გამორჩეული, დღეს საწყალობლად გამოიყურება, რასაც ამასწინანდელი ეს ფოტოც ადასტურებს. არ ვიცი, რამდენად დამაჯერებელი იქნება ეს სხვათათვის, მაგრამ, ჩემი განცდით, მაშინდელი უგამყიდველო მაღაზია იყო დასავლური დემოკრატიისაკენ გაჭრილი ერთგვარი ფანჯარა, თავისუფლების მცირე ოაზისი. დადიოდი დახლებს შორის შენს ნებაზე, აარჩევდი, აიღებდი რამეს, შეათვალიერებდი, შეადარებდი, დადებდი, ისევ აიღებდი... არც გამყიდველი აგაჩქარებდა და არც შენს უკან რიგში მდგომი. დღევანდელი გადასახედიდან ეს იყო იმგვარივე შორეული და სტატუსური რამ, როგორიც გახლდათ იმხანად ჯინსი, ბურთულიანი კალამი, საღეჭი რეზინი, როკ-ნ-როლი, ჰულაჰუპი, პირველი უცხოური მანქანა თბილისში, ჰემინგუეი, ბითლზი, ამერიკის ხმის ძნელადმოსასმენი გადაცემები...  ეს იყო დაახლოებით ის, რაც მანამდე მაიაკოვსკის ბრუკლინის ხიდი უნდა ყოფილიყო საბჭოთა მკითხველისთვის, და რაც ვახტანგ ჯავახაძის ამ და სხვა სიმბოლოებთან ერთად გახდება გივი გეგეჭკორის ტრანზისტორი, ტარიელ ჭანტურიას ჰალი-გალი, მანგოს წვენი თუ საავადმყოფო ხტორე-სხიური, ან თუნდაც თავისი პოეტიკით ამათგან რამდენადმე შორს მდგარი ჯანსუღ ჩარკვიანის ვირჯინია იმ თავისი სანტაკლაუსით. თუმცა ჩარკვიანის ვირჯინია და სანტაკლაუსი მაინც სხვა მოვლენაა და ამაზე – სხვა დროს. სადღაც უნდა მქონდეს და რაკი გამახსენდა, აუცილებლად უნდა მოვძებნო ჩემი ერთი ძველი შთანაწერი მის შესახებ.

ხოლო ვახტანგ ჯავახაძის ეს ლექსი სხვა მხრივაცაა მნიშვნელოვანი: თუნდაც მარტო უგამყიდველო მაღაზიის პოეტურ სივრცეში შემოტანა რად ღირს! გარდა ამისა, ამ ლექსში აგიზგიზებული პ ა მ ი დ ო რ ე ბ ი ჩვეულებრივი არ გახლავთ. ჩვეულებრივი რომ ყოფილიყვნენ, თუნდაც აგიზგიზებული, ისინი პ ა მ ი დ ო რ ე ბ ი კი არა პომიდვრები იქნებოდნენ, როგორც მოითხოვს ქართული ენის ნორმა. „პომიდორი“ და „პამიდორი“ კია პარალელური ფორმები პირველის მცირედი უპირატესობით, მაგრამ „პ ა მ ი დ ო რ ე ბ ი“ არასწორია და რომ არა „ლიცენცია პოეტიკა“, აქაც გრამატიკულ შეცდომად ჩაითვლებოდა. რატომღაც მგონია, ამ ლექსს სიტყვა „ხანძარი“ ნათესაობით ბრუნვაში რომ დასჭირვებოდა, ვახტანგ ჯავახაძე „ხანძარისას“ იტყოდა და არა „ხანძრისას“. გიორგი ლეონიძის „მეხანძარენისა“ არ იყოს.

პომიდვრები ბლომად იყო მაშინდელი ხილ-ბოსტნეულის მაღაზიებში, მაგრამ ხანძარი ამ მაღაზიებს არასოდეს მოსდებია და არც ოთხასი ხელი შესევია ორასი ვედროთი. „ო“-ს გარეშე, მხოლოდ გამართული „პომიდვრების“ ამარა დარჩენილი ეს ლექსი ბევრს დაკარგავდა, ისე როგორც ბევრს დაკარგავდა, მასში აღწერილი ამბავი ჩვეულებრივ ყოფით სიტუაციაში რომ დარჩენილიყო. აბა, წარმოიდგინეთ მისი ასეთი დასაწყისი: ხილ-ბოსტნეულის მაღაზიაში ხანძარი ენთო პომიდვრებისა. აქ მაღაზიაც ადგილზეა, პომიდვრებიც და ხანძარიც – ესე იგი ყველაფერია ერთიანი პოეტური სახის შესაქმნელად, მაგრამ ის კი აღარ არის, რის გამოც მეც, ნუგზარ ზაზანაშვილსაც და ალბათ ბევრ სხვასაც ეს ლექსი ასე გვეძვირფასება, რითაც ის სუგესტიურ გავლენას ახდენს მკითხველზე.

პომიდვრებს უგამყიდველო მაღაზიებში არაფერი ესაქმებოდათ! იქ მაშინ პომიდვრები არ იყიდებოდა. ამგვარ მაღაზიებში ან მაღაზიების სექციებში მხოლოდ დაფასოებული სურსათი ჰქონდათ, რომელსაც დამატებითი აწონვა არ სჭირდებოდა. ასე რომ, არათუ პომიდვრების ხანძარი, მე ვფიქრობ, თავად პომიდორებიც უგამყიდველო მაღაზიაში პოეტის წარმოსახვის შედეგია. ვახტანგ ჯავახაძის პ ა მ ი დ ო რ ე ბ ი ხანძრის მეტაფორის გარეშეც უფრო მეტია, ვიდრე ჩვეულებრივი პომიდვრები, თუმცა ამათი რაოდენობა დღესაც გაცილებით მეტია და მაშინაც გაცილებით მეტი იყო.

სხვისი არ ვიცი და, მე აქ სინიორ პომიდორი მახსენდება, ჯანი როდარის ჩიპოლინოდან, თუნდაც იმიტომ, რომ საკუთარ სახელად ქცეული, იგი ქართული ენის ნორმებს არ ემორჩილებოდა. არ მინდა, სიტყვა გამექცეს, თუმცა ახლა ისეთი განცდა მაქვს, რომ მაშინ, როცა დედაჩემი თითქმის ყოველდღე მაგზავნიდა უგამყიდველო მაღაზიაში და როცა ჩიპოლინოს თავგადასავალი ჩემთვის ჯერ კიდევ ახალი შთაბეჭდილება იყო, ვახტანგ ჯავახაძის აგიზგიზებული პ ა მ ი დ ო რ ე ბ ი ბევრად უფრო ცოცხლები იყვნენ, ვიდრე ისინი, ვისი ოთხასი ხელიც ორასი ვედროთი მათ ჩაქრობას ლამობდა და თავ-თავისი წილიც ჩაცეცხლა, „როცა გაქრა შიში და ზაფრა.“

ალბათ ღირს ყურადღების მიქცევად ის ამბავიც, რომ ლექსში, რომელიც მართლაც პომიდვრების ცეცხლად წარმოდგენის ერთი მთლიანი მეტაფორაა, სიტყვა „ცეცხლი“ სულ ორჯერ არის ნახსენები და ორჯერვე გადატანითი მნიშვნელობით. და თუ პირველ შემთხვევაში („და ცეცხლის რიგში უსიტყვოდ იდგა“) იგი პირდაპირ კავშირშია ამ ერთიან მეტაფორასთან, მეორე შემთხვევაში („ყველამ ჩაცეცხლა თავისი წილი“), სიტყვების თამაშს წარმოადგენს და ლექსის გროტესკულობას უსვამს ხაზს.

მადლობა მინდა ვუთხრა, ნუგზარ ზაზანაშვილის ამ ლექსის ასე კოხტად გამოჭენებისთვის. ის რომ არა, ვახტანგ ჯავახაძის ამდენი ბრწყინვალე ლექსის ფონზე ახლა მე ალბათ არც ეს ლექსი გამახსენდებოდა და არც მისით მოგვრილი ჩემი ოდინდელი შთაბეჭდილება.

არ არის გამორიცხული, რომ პოეტის სწორედ ასეთნაირ შესწავლას ვგულისხმობდი, როცა ვწერდი, ვახტანგ ჯავახაძე უსამართლოდ შეუსწავლელი პოეტია-მეთქი. ვინ იცის, იქნებ მისი ამ ერთი ლექსის ამგვარი ორმაგი თუ ორხმიანი ანალიზითაც იწყება მისი ნამდვილი შესწავლა, ნამდვილი შეფასება და ნამდვილი დაფასება.

ისე, სიამოვნებით მოვისმენდი(თ) თავად ვახტანგ ჯავახაძის აზრს თავისი ამ ლექსის შესახებ.