მეგრულისა და სვანურის (არ)ცოდნისა

ბოლო დროს განსაკუთრებით განვიცდი, რომ არ ვიცი მეგრული და სვანური ენები. ძალიან მწყდება გული, რომ ვერ ვკითხულობ ჩემი მეგობრების ლაშა გახარიას, რაულ ჩილაჩავას, ბათუ დანელიას, გური ოტობაიას, ვასილ ბესელიას, ზაალ ჯალაღონიას და სხვათა მეგრულ ლექსებს, რომლებსაც ძალიან აქებენ მეგრული ენის მცოდნენი და მათსავე ქართულ ლექსებს არათუ ჩამოუვარდება, იქნებ აღემატება კიდეცო, – ამბობენ.

მრცხვენია, რომ თხადაგიგოსავით მიჭირავს ხელში ქართული შრიფტით დაბეჭდილი მეგრული ჟურნალი „სქანი“, რომლის ოთხივე დღემდე გამოსული ნომერი კი შევიძინე „შაქრო ბაბუაში“, მაგრამ მხოლოდ იმას ვახერხებ, რომ უნგრული თუ შვედური ჟურნალებივით ვათვალიერო ისინი და სათაურების იქით არ შემიძლია წავიკითხო ჩემთვის საინტერესო არაერთი მასალა, როგორიცაა, ვთქვათ, აკაკი ჭანტურიასა და ლეო ქიაჩელის მეგრული მიმოწერა, ან ზუგდიდის რესპუბლიკისა თუ კოლუმბის მოგზაურობის სავარაუდო მონაწილის, ვინმე გიორგი მოლაშხიას ამბები... მინდა, რომ ეს ჟურნალი, რომელსაც სათაურად, რომ ვთარგმნოთ, „შენი“ ჰქვია, ჩემიც იყოს, ვგრძნობ, რომ არის კიდეც, მაგრამ რად გინდა! – ვერ ვკითხულობ. უფრო სწორად – ვკითხულობ, მაგრამ ვერ მესმის.

მუდამ შევნატროდი ჩემს მეგობრებს, რომლებიც მეგრულადაც და სვანურადაც ლაპარაკობენ. ოდესღაც იმედი მქონდა, რომ რამდენიმე თვით გადავცხოვრდებოდი სამეგრელოში და ენას თუ ვერ გავიტეხავდი მეგრულში, ყურს მაინც გავაჩვევდი.

ვნანობ, რომ ეს ვერ მომიხერხდა. იმის იმედიც მქონდა, რომ სვანურს ალპინისტურ ბანაკებში ხანგრძლივი ყოფნისას ვისწავლიდი, მაგრამ, ჩემდა სამწუხაროდ, აღმოჩნდა, რომ სვანეთის ალპინისტურ ბანაკებში – „აილამაშიც“ და „ზესხოშიც“ სალაპარაკო ენა ძირითადად რუსული იყო და იქ სვანებიც კი რუსულად ლაპარაკობდნენ.

ვინ იცის, რამდენჯერ მინატრია, სვანურად დავლაპარაკებოდი ბექნუ ხერგიანს, ჯოკია გუგავას თუ სერგო ბარლიანს... ვინ იცის, რამდენჯერ მინატრია, შემძლებოდა ერეკლე საღლიანის მიერ სვანურად წარმოთქმული სადღეგრძელოს მთელი სიღრმისა და სილამაზის აღქმა.

ეს ყველაფერი ლაზურსაც ეხება. ძალიან კარგი საქმე გააკეთა გამომცემლობა „ინტელექტმა“ „100 ლექსის“ საგამომცემლო პროექტის ფარგლებში ცალკე მეგრული და ცალკე ლაზური პოეზიის ნიმუშების გამოქვეყნებით. მახსოვს, „100 ლაზური ლექსის“ პრეზენტაცია გამომცემლობა „ინტელექტში“ ამ ათიოდე წლის წინათ. მახსოვს მაშინდელი საუბრები ლაზურის მოვლა-პატრონობისა და პოპულარიზაციის თაობაზე ამ კრებულის ერთ-ერთ ავტორთან, ჩემს თანაკურსელ იაშა თანდილავასთან.

იმავე თემაზე არაერთხელ მისაუბრია ჩემს კიდევ ერთ ლაზ მეგობართან გუბაზ ვანილიშთან სარფსა თუ ბათუმში.

ბევრჯერ მიფიქრია და საჯაროდაც არაერთხელ მითქვამს, რომ რა კარგი იქნებოდა, ფილოლოგიურ ფაკულტეტებზე მეგრულ-ლაზური და სვანური ენების თუნდაც თითოსემესტრიანი, თუნდაც არჩევითი კურსები იკითხებოდეს. რა კარგი იქნებოდა, საშუალო სკოლაში თუნდაც რამდენიმე ლექსი, თუნდაც ტყაშმაფასა და ბეთქილის ზღაპრები თუ ლეგენდები მეგრულად და სვანურად ისწავლებოდეს. არა მგონია, ამან საერთოქართულ ცნობიერებას რამე ავნოს, პირიქით – დარწმუნებული ვარ, ეს ერთიანი ქართული ცნობიერების განმტკიცებას შეუწყობს ხელს. არც მეგრულს და არც სვანურს ჩვენ გარდა, ქართველთა გარდა პატრონი არ ჰყავს.

2021 წლის 14 აპრილს, ქართული ენის დღეს საქართველოს პრეზიდენტმა –განაცხადა, მეგრული და სვანური ენები ჩვენი საგანძურია და მათ მიხედვა უნდაო. ეს პირველად ითქვა ასეთი მაღალი დონიდან.

ორი წლის წინათ გაკეთებული ჩემი ეს შთანაწერიც მისი ამ სიტყვების შემდეგ გამახსენდა. შთანაწერი კი სოხუმის უნივერსიტეტში გური ოტობაიასთან შეხვედრიდან დაბრუნებულს გამიკეთებია აკადემიკოს ავთანდილ არაბულთან  საუბრის შემდეგ, ვის გვერდითაც ვიჯექი იმ შეხვედრაზე. იმ დღეს ოტობაიას მეგრული ტექსტებიც წაიკითხეს და მე თეთრი კი არა, ნამდვილი შურით მშურდა მათი, ვისაც იმ დღეს იმ დარბაზში მეგრული ესმოდა.

პრეზიდენტის 14 აპრილის გამოსვლას პირველი ვახტანგ ხარჩილავას „საერთო გაზეთი“ გამოეხმაურა, რომელმაც მანამდეც არაერთი პუბლიკაცია მიუძღვნა ამ საკითხს. გაზეთმა მეგრულ-ლაზურისა და სვანურის მოვლა-პატრონობის თემაზე დისკუსია განაახლა და, რაც ყველაზე სასიხარულოა, დისკუსიაში არამეგრელი და არასვანებიც ჩართო.

მაგალითად, გაზეთის ბოლო ნომერში მეგრული და სვანური ენების დაცვის, შენახვისა და პოპულარიზაციის აუცილებლობის შესახებ საუბრობენ  პროფესორი ნოდარ ნათაძე და აკადემიკოსი ავთანდილ არაბული.

ჩემი ამ შთანაწერის გახსენებით და გამოქვეყნებით, მინდა ჩემი ხმაც შევუერთო მათსას.

მე რომ ახლა სკოლის მოსწავლე ან სტუდენტი ვიყო, ინგლისურთან ერთად ან მასზე უწინ მეგრულისა და სვანურის შესწავლას შევუდგებოდი!

+ + +

ეს და ჩემი სხვა ლიბროკუბიკულარისტული შთანაწერები იბეჭდება გაზეთ „ლიტერატურული საქართველოს“ 30 აპრილის ნომერში.