- +

 

 

ბატონო ალექსანდრე!

რაკი ვამბობ: მეორე ღია წერილი ე.ი. უნდა არსებობდეს პირველი ღია წერილიც. იგი მართლაც არსებობს და დაიბეჭდა ამავე გაზეთის ამა წლის 27 ივლისს. ამ წერილში მე თქვენს მიმართ გარკვეულ სიმპატიებს გამოვხატავდი და, გადარებდით რა თქვენს წინამორბედ ბოლოდროინდელ მინისტრებს, მივესალმებოდი თქვენს კომუნიკაბელობას, აუდიტორიასთან კონტაქტის მზაობას. განსაკუთრებული დადებითი ემოცია გამოიწვია ჩემში პედაგოგების მიმართ გამოთქმულმა თქვენმა ბოდიშმა თქვენი წინამორბედების შეცდომების გამო. ჩემთვის პირადად სასიამოვნო იყო იმის მოსმენაც, რომ  ის, რასაც თქვენ ამბობთ, მხოლოდ თქვენი სუბიექტური აზრია /მოსაზრებაა/ და არა უდავო ჭეშმარიტება , ანუ არ გამორიცხავდით, რომ შეიძლება რაღაც შეგშლოდათ. ისევ წინამორბედ მინისტრებს გადარებდით და ვფიქრობდი: ღმერთო ჩემო! რა ღვთისნიერი კაცი მოვიდა მინისტრად. წინა მინისტრები აბა, ამას როგორ იტყოდნენ, თავიანთი აზრის ჭეშმარიტებაში ეჭვს როგორ შეიტანდნენ-მეთქი. თქვენი ამგვარი დემოკრატიულობით, გახსნილობით, სისადავით, ერთგვარი სილაღითაც კი  თქვენ ბევრ ბოლოდროინდელ მინისტრზე პოპულარული გახდით.

მხოლოდ ერთი რამ მაკვირვებდა იმთავითვე: ნაცვლად იმისა, რომ განათლების  ჩაშლილ რეფორმასა და მისი გამოსწორების გზების  ძიებაზე გელაპარაკათ, თქვენ უცებ ალაპარაკდით გომბეშოებზე, კომბლეზე, ნაცარქექიაზე /რწყილისა და ჭიანჭველას თემამდე ჯერ კიდევ არ იყავით მისული/. ჩემს გაკვირვებას ისიც იწვევდა, რომ თქვენ მაინცადამაინც დიდი წუხილი არ გამოგიხატავთ იმის გამო, რომ საშუალო სკოლის დამამთავრებელ გამოცდებზე 3  ათასამდე მოსწავლე ჩაიჭრა. უფრო მეტიც, თქვენ ეს სავსებით ნორმალურ ვითარებად მიიჩნიეთ და პირიქით, აქეთ დაამუნათეთ შეშფოთებული ხალხი: ნუ ღელავთ, ასეთი რამ ადრეც მომხდარა, ამაში არაფერია საგანგაშოო. ის კი არადა, ერთხანს ამ მონაცემების დამალვასაც კი ცდილობდა თქვენი სამინისტრო.

სწორედ მაშინ, როცა დავრწმუნდი, რომ თქვენ ყველაფერზე ლაპარაკობდით, გარდა განათლების სისტემაში არსებული უმძიმესი ვითარებისა, მოგმართეთ პირველი ღია წერილით და გთხოვეთ: კომბლეზე, გომბეშოებსა და ნაცარქექიაზე ლაპარაკის ნაცვლად, იქნებ განათლების სისტემაში არსებულ ურთულეს პრობლემებზე გვემსჯელა-თქო.. სამსჯელო და საკამათო ადგილიც ზუსტად მიგითითეთ.  ეს იყო „ტელევიზია ქართული", სადაც მე იმხანად საავტორო გადაცემები მიმყავდა განათლების საკითხებზე და თანაც ტელელექციებს ვუკითხავდი ერთერთი უნივერსიტეტის  სტუდენტებს.  მე, ცხადია, კარგად ვაცნობიერებდი, რომ დისკუსიაში ვიწვევდი მეცნიერებისა და განათლების  მინისტრს. ამიტომ მავანს თავხედობასა და ამპარტავნობაში რომ არ ჩამოერთმია პირდაპირ  პირველ პირზე გასვლა, იძულებული ვიყავი მესაუბრა იმაზე, რაზედაც ლაპარაკი მე ყოველთვის მეუხერხულება. კერძოდ,  მეთქვა, რომ ამ საქმისადმი მე  შემთხვევითი ადამიანი არა ვარ. უფრო კონკრეტულად კი, მეთქვა, რომ ვარ ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი, დარგობრივი აკადემიების /ფილოსოფიის, განათლების მეცნიერების, პოლიტოლოგიის/ აკადემიკოსი. გარდა ფილოსოფიური წიგნებისა, დაწერილი მაქვს ორი სქელტანიანი  წიგნი პედაგოგიკაში- „პედაგოგიკის ფილოსოფიური საფუძვლები" და „ანთროპოლოგური პედაგოგიკა" /ეს უკანასკნელი ფაქტიურად არის პედაგოგიკის ახალი დარგი/. დაჯილდოებული ვარ იაკობ გოგებაშვილის პრემიით. ხაზს ვუსვამ - იაკობ გოგებაშვილის პრემიით, იაკობ გოგებაშვილი კი პედაგოგიკის ანუ აღზრდის თეორიის /მსოფლიო დონის/ კლასიკოსია.ვიყავი განათლების მეცნიერებათა აკადემიის პრეზიდიუმის წევრი და განათლების მეცნიერებათა აკადემიის ჟურნალ „მოამბის" რედაქტორი.

აჟამად  მიმყავს ტელევიზია „ქართულ  TV-ზე"„ გადაცემა „განათლების ფილოსოფია" ვსარგებლობ რა თქვენი განცხადებით, რომ თქვენ მზად ხათ დისკუსიისათვის განათლების საკითხებზე, გიწვევთ ჩემს გადაცემაში. წინასწარ გეტყვით რომ,  მე არ ვაპირებ თქვენთან დაპირისპირებას. უბრალოდ მინდა ზოგიერთ საკითხთან დაკავშირებით თქვენი მოსაზრება მოვისმინო და ჩემი პოზიციაც გაგიზიაროთ. დარწმუნებული ვარ, საინტერესო, კონსტრუქციული და ურთიერთსასარგებლო დიალოგი გამოგვივა", - ასე მთავრდება თქვენთვის გამოგზავნილი ჩემი პირველი ღია წერილი.

როგორც ჩანს, ჩემმა  სამეცნიერო ხარისხებმა და წოდებებმა თქვენზე მაინდამაინც დიდი შთაბეჭდილება ვერ მოახდინა /თვით გოგებაშვილიც კი ვერ გეცნაურად/, ყოველშემთვევაში, არათუ თქვენ არ გამომეპასუხეთ, არამედ, /თქვენი დავალებით/  სამინისტროს არცეთი რიგითი თანამშრომელი არ გამომხმაურებია.

გარკვეული ხანის შემდეგ,  თქვენს ე. წ. „ფეისბუქის" საკუთარ გვერდზე მოგმართეთ იგივე თხოვნით, თანაც ზაფხულში დასვენებაში ხელი რომ არ შეგშლოდათ, სექტემბრისათვის შემოგთავაზეთ შეხვედრა. მაგრამ თქვენ არც ამ შემთხვევაში მომაქციეთ ყურადღება. რატომ, ბატონი ალექსანდრე, რატომ?! მინისტრი რომ ხართ, თავი არ გამიყადრეთ?! არადა, თქვენ რომ მაშინ ჩემთან შეხვედრისათვის მოგეცალათ, ალბათ, აცდებოდით, იმ რბილად რომ ვთქვა, „უხერხულობებს", რაც შემდგომ დაგიგროვდათ და რამაც ე.წ. „ჯეჯელავას" თემა აშკარა სალაღობო თემად აქცია. მაშინ თქვენ ჯერ კიდევ არც „რწყილსა და ჭიანჭველამდე" იყავით  მისული და არც გალაკტიონის „მთაწმინდის მთვარემდე". მაშინ თქვენ რომ ჩემთვის მოგეგდოთ ყური, გეტყოდით: რა დროს კომბლეზე და ნაცარქექიაზეა საუბარი, რა დროს „რწყილისა და ჭიანჭველას" გარჩევაა /ისიც საოცრად არაპროფესიულად და პრიმიტიულად/ როცა მთელი საგანმანათლებო სისტემა გვექცევა თავზე. რატომ ვპანიკიორობ? რატომ ვახდენ სიტუაციის ზედმეტ დრამატიზირებას?! მაშინ ყურადღებით მომისმინეთ; დღეს საქართველოში არ არის უმაღლესი სასწავლებელი /სულერთია, რას დაარქმევ მას -უნივერსიტეტს თუ ინსტიტუტს/, რომელიც პედაგოგებს მოამზადებდა, არ არსებობს პედაგოგიკის საკვლევ-სამეცნიერო ინსტიტუტი, რომელიც არსებობდა  /სხვათაშორის, თქვენს სამინისტროსთან/  და ახლა გაუქმებულია, არ არსებობს პედაგოგიკის კათედრები უნივერსიტეტებთან, რომლებიც ასევე არსებობდა და ახლა გაუქმებულია. პედაგოგიკას კი იმიტომ ვახსენებ ხშირად, რომ პედაგოგიკა იგივე აღზრდის მეცნიერებაა, აღზრდისა, რომლის დეფიციტი დღეს ზომაზე მეტად შეიმჩნევა. ჰოდა, ასეთ სიტუაციაში, შე ოჯახაშენებულო, რა გენაცარქექიება და გერწყილჭიანჭველება. არ ჯობია საქმეს მიხედოთ?!  მართალი გითხრათ, მე თქვენი იმ დაპირებისაც არ  მჯერა, რომ არნახულად აამაღლებთ მასწავლებლის ავტორიტეტს და ეკონომიურადაც სასიკეთოდ შეცვლით პირობებს.  ანდა, როგორ შეიძლება სიტყვაზე ენდო ადამიანს,  რომელსაც ჯერ ამ მიმართულებუით ბევრი არაფერი /ან სულაც არაფერი/ გაუკეთებია /გარდა სკოლებისა და მასწავლებლების შემცირებისა/ და რომელსაც  არ ადარდებს ის, რომ საქართველოში პედაგოგი არ მზადდება  /უფრო ნათლად და გასაგებად რომ ვთქვა არც ისე შორეულ პერსპექტივაში ქვეყანას არ ეყოლება პროფესიონალი პედაგოგი, ანუ მასწავლებელი, ანუ აღმზრდელი  და იცით ეს რატომ ხდება?!  იმიტომ, რომ ახლა ასეთი ტენდენციაა - ყური არ უნდა უგდოთ მეცნიერებს, მათ შორის ადამიანისა და მისი აღზრდის შემსწავლელ მეცნიერებს და მეცნიერებებს.  ვერ გამიგია, რატომ შვებით ამას /ეს მარტო თქვენ და თქვენ სამინისტროს არ ეხება/. რატომ არ ითვალისწინებთ მეცნიერებას და მის მიერ დაგროვილ უნიკალურ ცოდნას. ხელახლა  რატომ იგონებთ უკვე დიდი ხნის წინ აღმოჩენილ ველოსიპედს?!

„ლიტერატურული საქართველოს" წინა პარასკევის ნომერში ჩვენი დიდი მოღვაწის, უნიჭიერესი მწერლისა და კრიტიკოსის ბატონ თამაზ წივწივაძისადმი მიძღვნილ წერილში მე ვწერდი: ყური მიუგდეთ ბრძენკაცებს, ღვთივკურთხეულ ადამიანებს - მეთქი  და ახლაც იმავეს ვიმეორებ. ებრაელებს აქვთ წყევლა: „შენი არ იცოდე და სხვისი არ გაგეგონოსო". რაღა ეს წყევლა აქციეთ საკუთარ „იდეოლოგიად" და სამოქმედო პროგრამად?!   

  

ბატონო ალექსანდრე!  ახლა  მინდა თქვენს ერთ ინტერვიუზე გავამახვილო ყურადღება, რომელშიდაც თქვენ იმის შესახებაც იძლევით რჩევას, თუ ჩვენ, ადამიანებმა, როგორ გავიმარტივოთ ცხოვრება.

აქ თქვენ  მსჯელობას იწყებთ ადამიანზე და მის არსზე, ამბობთ, მაგალითად,  რომ ჩვენ, ადამიანები, „ნისიად" ვცხოვრობთ, რომ ჩვენ კრედიტი გვაქვს აღებული მშობლებისაგან, სამყაროსაგან და რომ ჩვენს გაჩენასა და აღზრდას წინასწარ ხმარდება ადამიანური და ბუნებრივი რესურსები. როგორც ვხვდები, ადამიანურ რესურსებში მშობლები, მასწავლებლები და მთელი საამღზრდელო გარემო  იგულისხმება, ხოლო ბუნებრივ რესურსებში ის, რასაც ბუნება გვაწვდის მზამზარეული სახით. ესაა: მზის ენერგია, წყალი, /ჰაერი/, ჟანგბადი, მიწა, ცეცხლი, ფლორა, ფაუნა.შესაბამისად, თქვენ აკეთებთ ერთობ ორიგინალურ დასკვნას იმის თაობაზე, რომ  ჩვენ, ადამიანები, დედამიწას „ვამძიმებთ".

 

ბატონო ალექსანდრე! ჩემი ვიწრო სპეციალობა ფილოსოფიური ანთროპოლოგიაა, ან სხვანაირად, ადამიანის ფილოსოფიის სპეციალისტი გახლავართ. შესაბამისად, წაკითხული მაქვს მაქს შელერის, როთაკერის, გელენის, მარტინ ჰაიდეგერის, კარლ იასპერსის, ჟან პოლ სარტრისა და სხვათა ნაშრომები ადამიანის არსის შესახებ, მაგრამ მსგავსი მსჯელობები ადამიანის შესახებ არსად შემხვედრია. ამ  ერთობ უცნაური ორიგინალობის მიზეზი კი მეცნიერების მონაცემების გაუთვალისწინებობაა თქვენი მხრიდან.  

ბატონო ალექსანდრე! თქვენი ინტერვიუ რომ წავიკითხე, მივხვდი, რომ თქვენ მთლად მარტივი კაცი არა ხართ (ალბათ, მართვისა და მენეჯმენტის საკითხები კარგად იცით), მაგრამ მაინც ჰუმანიტარულ მეცნიერებებთან მწყრალად მყოფი ტექნოკრატი   ხართ და, როგორც ტექნოკრატი, ადამიანსაც ისე უყურებთ, როგორც მანქანას და ვერ ითვალისწინებთ, რომ, გარდა ახსნის მეთოდისა, რომელსაც საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები იყენებენ, არსებობს ასევე გაგების მეთოდი, რომელიც მოვლენათა შორის  საზრისიანი კავშირებისა და მნიშვნელობების გაგებას ცდილობს.  

სამწუხაროდ,  ადამიანზე მსჯელობისას თქვენ არ ახსენებთ არცერთ ფილოსოფოსს. ახსენებთ მხოლოდ დეილ კარნეგს, რომელიც ფილოსოფოსი ნამდვილად არაა. მე წაკითხული მაქვს კარნეგის ოთხივე გახმაურებული წიგნი, მაგრამ იქ არსად არ გვხვდება სერიოზული მსჯელობა ადამიანის არსზე, მის ბუნებაზე  თუმცა, რამდენადაც მახსოვს, კარნეგი არც იმაზე ლაპარაკობს, რომ ჩვენ ადამიანები „ნისიად" ვცხოვრობთ, რომ „კრედიტი" გაქვს აღებული და "ვამძიმებთ" ამ ცოდვილ დედამიწას.

ვერაფრით დავეთანხმები თქვენს მსჯელობას, იმაზე რომ ჩვენ, ქართველებს,  გვიჭირს თვითკრიტიკა  და გვახასიათებს მადლიერების ნაკლებობა. მადლიერების ნაკლებობას სხვანაირად „უმადურობა" ჰქვია, რაც სერიოზული ბრალდებაა, წაყენებული მთელი საზოგადოების, მთელი ერის  მიმართ. მოგეხენებათ, რომ საზოგადოება ცალკეული ინდივიდებისაგან შედგება, რომელთაგან ზოგიც მადლიერია, ზოგიც -უმადური. (მაგრამ მთელი ერი არ  შეიძლება იყოს ერთიანად მადლიერი  ან ერთიანად  უმადური).

სამწუხაროდ, ზემოთ დასახელებულ ინტერვიუში განათლების საკითხებზე მსჯელობა ბოლო ორ გვერდზეა გაშლილი, მაგრამ იქ გამოთქმული თქვენი მსჯელობები აშკარად აჩვენებს, რომ თქვენ განათლების პრობლემებში, რბილად რომ ვთქვათ, მთლად ვერა ხართ გათვითცნობიერებული. ზოგი თქვენი დებულება რიტორიკული ხასიათისაა და არასერიოზულ შთაბეჭდილებას ტოვებს. ასე მაგალითად, თქვენ ამბობთ, რომ,  დღევანდელი ახალგაზრდები არაჩვეულებრივები  არიან და იმაზე გაცილებით უკეთესები, ვიდრე - წინა თაობა. ეს მსჯელობა თუ ვინმეს გულის მოსაგებად არაა ნათქვამი,  მაშინ, ვფიქრობ,  მთლად    სწორი არ უნდა იყოს . ჩემი აზრით, დღევანდელი ახალგაზრდობა /ისევე როგორც ყველა თაობის ახალგაზრდობა/ ორ ნაწილად არის გაყოფილი: ერთი, ვინც კომპიუტერიდან თავის აწევა და წიგნის წაკითვა შეძლო, მართლა სამაგალითოა. მეორე ნაწილი   /სამწუხაროდ, უმრავლესობა/ წიგნს არ კითხულობს და, რამდენადაც მძიმე არ უნდა იყოს ამის თქმა ჩემთვის, როგორც აღმზრდელისათვის,  უწიგნური და გაუნათლებელია. ესაა  სამწუხარო რეალობა, რომელიც მეცნიერებისა  და განათლების მინისტრმა კი უნდა იცოდეს და მოსწავლეთა ჩანთების შემსუბუქებაზე ანუ, წიგნების ამოცლაზე კი არ  უნდა იფიქროს, არამედ  წიგნებით მათ დამძიმებაზე. სწავლა ადვილი საქმე არაა. იგი ისეთი  ინტელექტუალური შრომაა, რომელიც ნებისყოფას, ინტერესსა  და შრომისმოყვარეობას მოითხოვს. ეს უნდა გაიცნობიეროს ყველამ - დიდმაც და პატარამაც, ანუ მოსწავლემაც, მშობელმაც,  მასწავლებლებმაც  და, თქვენ წარმოიდგინეთ, მინისტრმაც. დაანებეთ სკოლის მოსწავლეებთან ენის მოჩლექით ლაპარაკს თავი, გაზარდეთ ისინი სრულყოფილ, ჯანსაღ, ნებისყოფიან ქალებად და კაცებად  და, რაც მთავარია, კარგ ქართველებად, რაზედაც დღეს, სამწუხაროდ, არც სკოლა ზრუნავს, არც სამინისტრო, არც სახელმწიფო და, თქვენ წარმოიდგინეთ, არც ოჯახი, რომელსაც უბრალოდ არ სცალია ბავშვის ზნეობრის-ინტელექტუალური აღზრდისათვის, რამდენადაც მთელი დრო და ენერგია იმაზე ეხარჯება, თუ რა აჭამოს და ასვას ამ ბავშვს.ამიტომაც გაზეთის წინა ნომერშიც დავუჭირე და ახლაც ვუჭერ მხარს ბატონი თამაზ წივწივაძის მიმართვას ბატონი ბიძინა ივანიშვილისადმი, ხოლო ბატონ ბიძინას კვლავ გავუმეორებ; ყურად იღოს ამ ბრძენი კაცის დამოძღვრა. ცხოვრებისეულმა პრაქტიკამ აჩვენა, რომ „ქვეყნის ჭკუის დამრიგებლად" შერაცხული, ეს გამორჩეული ადამიანი დაუფიქრებლად არაფერს ამბობს და დელფოს ორაკულივით არასდროს ცდება. თანაც ისიც გასათვალისწინებელი და ყურადსაღებია, რომ, ვინც მას არ დაუჯერა, ყველამ წააგო!

 

ბატონო ალექსანდრე, სიტყვა გამექცა! ამიტომ ისევ თქვენს ინტერვიუს მივუბრუნდები და გეტყვით, რომ თქვენს ზემონათქვამს ახალგაზრდობის შესახებ, ქვემოთ თქვენვე უარყოფთ,  რაკიღა ამბობთ, რომ დღევანდელი ახალგაზრდობის ნაკლად შეიძლება ჩაითვალოს დეზორიენტაცია და მიზნის ჩამოუყალიბებლობაო.თუ დღევანდელი ახალგაზრდები დეზორიეტირებულები არიან და თანაც მიზნები არა აქვთ ჩამოყალიბებული, მაშინ გაუგებარია  წინა თაობაზე უკეთესები რითიღა  არიან?! „წასნიკერსებით"?!

თქვენ აშკარად გეცოდებათ ასეთი დეზორიენტირებული და უმიზნო ახალგაზრდები და ამბობთ: მე რომ ჯადოსნური ჯოხი მქონდეს, შევეცდებოდი მათ მიზნის ჩამოყალიბებაში დავხმარებოდიო.  უნდა გითხრათ, რომ ასეთი ჯადოსნური ჯოხი ნამდვილად არსებობს და მას წიგნი ჰქვია. /სამწუხაროდ, თქვენ ამაზე არაფერს ეუბნებით ახალგაზრდებს/. განათლების მინისტრი არაფერს ამბობთ ახალგაზრდების განათლებაზე, წიგნიერებაზე, განსწავლულობაზე,  ცოდნაზე და ა.შ.  ეს კი ნამდვილი პარადოქსია! /არადა,  წიგნის როლსა და მნიშვნელობაზე ადამიანის ფორმირების საქმეში ძალიან კარგად წერია ილია ჭავჭავაძის „გლახის ნაამბობში", თუ ვინმე დაინტერესდება და წაიკითხავს, რასაკვირველია/.

ახლა კიდევ ერთი თემა მინდა წამოვწიო,  რაც სკოლასა და განათლებას შეეხება. ეს იმდენად მნიშვნელოვანი თემაა , რომ ცალკე უნდა გამოვყო. 

ბატონო ალექსანდრე! თქვენ რომ კრიტიკული აზროვნება გგონიათ, ის კრიტიკული აზროვნება კი არა, ნამდვილი უაზრობაა!

 

თქვენ თანამედროვე სკოლის ერთ-ერთ ნაკლად იმას მიიჩნევთ, რომ იგი არ ავითარებს კრიტიკულ აზროვნებას და ამაში არ შემიძლია არ დაგეთანხმოთ. მაგრამ მთელი უბედურება ისაა, ის,  რის განვითარებასაც თქვენ ასე დაბეჯითებით მოითხოვთ, ნამდვილად არაა კრიტიკული აზროვნება.

მაშ, რა არის კრიტიკული აზროვნება? ვიცი, რომ გაზეთისათვის ვამზადებ წერილს  და  ამიტომაც რაც შეიძლება მოკლედ ვიტყვი:  არსებობს აზროვნების მრავალი სახე: პრაქტიკული აზროვნება, ხატოვანი აზროვნება, ცნებითი (ლოგიკური) აზროვნება, კრიტიკული აზროვნება, კრეატული აზროვნება, კოგნიტური აზროვნება...

ჩვენ, ადამიანები, ჩვეულებრივ ცნებითი აზროვნებით ვსარგებლობთ ანუ ვაზროვნებთ ცნებებით, მსჯელობებითა და დასკვნებით. ამგვარი აზროვნებით სკოლა დაგროვილ ცოდნას გადასცემს ახალგაზრდებს, ანუ  სკოლა აძლევს მოსწავლეს  ცოდნას ბუნების, საზოგადოებისა და ადამიანის შესახებ. ბუნებრივია, სასკოლო პროცესი სწავლა-სწავლების პროცესია. სკოლა (პედაგოგი) ასწავლის,  მოსწავლე სწავლობს. სწავლობს იმას, რაც უკვე დაგროვილია მეცნიერული ცოდნის სახით.

ახლა რა არის კრიტიკული აზროვნება? კრიტიკული აზროვნების შემთხვევაში მოსწავლე კი არ აითვისებს  უკვე არსებულ, დადგენილ, მყარ ცოდნას, არამედ  ამა თუ იმ საკითხზე ცოდნის ალტერნატიული ვარიანტებიდან თავად აღმოაჩენს  ახალ ცოდნას, აყალიბებს საკუთარ პოზიციას. ასე მაგალითად, ცნებითი აზროვნების შემთხვევაში  მოსწავლეს ასწავლიან-რა არის  მეცნიერება /მეცნიერული ცოდნა/. ასევე ასწავლიან - რა არის რწმენა /რელიგიური რწმენა/.  კრიტიკული აზროვნების შემთხვევაში კი  მას ეკითხებიან:  რა დამოკიდებულება არსებობს მეცნიერულ ცოდნასა და რელიგიურ რწმენას შორის - უპირისპირდებიან თუ ავსებენ ისინი ერთმანეთს. ასეთ შემთხვევაში მოსწავლე  თვითონ იწყებს დამოუკიდებელ აზროვნებას. განიხილავს, როგორც ერთ, ისე მეორე თვალსაზრისს, დაალაგებს წამოყენებულ არგუმენტებს,  აფასებს, რამდენად ძლიერია ეს არგუმენტები და აკეთებს ან ასეთ, ან ისეთ დასკვნას. როგორც ვხედავთ, აქ მოსწავლე თავიდან ბოლომე ჩართულია აზროვნების პროცესში, აქტიურია, მაძიებელია და ა.შ.

ახლა გავიხსენოთ  კრიტიკული აზროვნების თქვენეული მაგალითი. მკითხველს რომ არ მოეჩვენოს, მე რაღაცას ვიგონებ, ან ვაჭარბებ, პირდაპირ თქვენი აზრის ციტირებით დავიწყებ: „ქართული სკოლა, სამწუხაროდ, კრიტიკულ აზროვნებას არასაკმარისად ასწავლის (იშვიათი ბედნიერი გამონაკლისების გარდა). წარმოიდგინეთ მოსწავლე, რომელიც არ დაეთანხმება თამარ მეფის სიდიადეს ან შაჰ---აბასის ბოროტებას. ასეთ განსხვავებულ აზრებს ჩვენი სკოლა კი არ მიესალმება და წაახალისებს, არამედ „გააფთრებით ებრძვის". სკოლა იმისთვის უნდა იყოს, რომ ბავშვის განვითარება უზრუნველყოს და მისი განსხვავებული აზრები მიიღოს".    ამ ამონარიდის მიხედვით, გამოდის, რომ კრიტიკულად აზროვნებს ის მოსწავლე, რომელიც არ დაეთანხმება თამარის სიდიადეს და შაჰ - აბასის ბოროტებას და მწვავედ ტუქსავთ იმ მასწავლებელს, რომელიც ამგვარად მოაზროვნე მოსწავლეს გაუბრაზდება და არ დააფასებ მის ამგვარ კრიტიკულობას. მე ეს ამონარიდი იმიტომ მოვიტანე და თანაც შავი შრიფტით გამოვყავი, რომ დამერწმუნებია მკითხველი, რომ ეს ნამდვილად თქვენი სიტყვებია და მე არ გიგონებთ, როგორც თქვენ გალაკტიონის „მთაწმინდის მთვარეზე" მოგიგონეს,  თითქოს  თქვენ გეთქვათ: მთაწმინდას ვინ მისცა საკუთარი მთვარეო და გალაკტიონის იმ გენიალურ ლექსს „მთაწმინდის მთვარე" კი არ უნდა ერქვას, არამედ „მთაწმინდიდან დანახული მთვარე" უნდა ერქვასო. მე არ ვიცი. ეს ამბავი მართლა  მოგონილია თუ ნამდვილი (ყოველშემთხვევაში, თქვენი სამინისტროს პრეს- ცენტრმა ოფიციალურად განაცხადა: ასეთი რამ ჩვენს მინისტრს არ უთქვამს,  ეს მას მოუგონესო), მაგრამ თქვენი მაგალითი კრიტიკულ აზროვნებაზე მოგონილი რომ არ არ არის, ამას ზემომოტანილი ციტატაც ადასტურებს. ერთადერთი,  რაც  აქ  ერთგვარ ეჭვს აჩენს, ეს  „გააფთრებით ებრძვის" ბრჭყალებში ჩასმაა. დანარჩენი კი ყველაფერი დღესავით ნათელია.

დიდი ბოდიში, ბატონო ალექსანდრე! მაგრამ ხომ არ გვეხუმრებით ან დაგვცინით? რომელ მოწაფეს უნდა მივესალმოთ და რომელი მოწაფე უნდა წავახალისოთ? რომელიც თამარ მეფეს შეურაცხყოფს (დაამცრობს) და შაჰ - აბასს კეთილ ადამიანად გამოაცხადებს?! ესაა კრიტიკული აზროვნება? რას ამბობთ, ბატონო ალექსანდრე, ბნელა?! ასეთ მკრეხელურ აზრებს რომ მიესალმოს  ქართული სკოლა, დიდი ივანე ჯავახიშვილი ხომ საფლავში გადაბრუნდება?  ხომ არ გავიწყდებათ, რომ თქვენ მეცნიერებისა და განათლების მინისტრი ბრძანდებით და თქვენი"ხელქვეითები"     /რატომ ღმერთს არ გაეცინება/ არიან აკადემიკოსები: გიორგი კვესიტაძე, როინ მეტრეველი, მარიამ ლორთქიფანიძე, გურამ თევზაძე, მზექალა შანიძე, გუჩა კვარაცხელია, ავთანდილ არაბული, ელიზბარ ჯაველიძე, ელგუჯა ხინთიბიძე, ნანა ხაზარაძე, დავით მუსხელიშვილი და სხვებიც, ვინც წერის მომენტში უცებ ვერ გავიხსენე, რისთვისაც მათ პატიებას ვთხოვ. ამ ხალხის არ გერიდებათ, ამას რომ ამბობთ? ამას ასწავლით მეცნიერებისა და განათლების მინისტრი თქვენს ათასობით მოსწავლეს და ათი ათასობით მოსწავლესა და მშობელს?!

აქ კიდევ ერთი რამ არის საინტერესო: მინდა დავიჯერო, რომ „THE TBILISI TIMES" , რომელშიდაც ეს წერილია დაბეჭდილი სათაურით „როგორ გავიმარტივოთ ცხოვრება -  რჩევები ალექსანდრე ჯეჯელავასაგან" აქამდე არავის წაუკითხავს არც  ხელისუფლებაში და არც მის გარეთ. სხვა შემთხვევაში, დავქცეულვართ და ესაა! წაიკითხა ვინმემ თუ არ წაიკითხა, ეს კი არაა იმდენად მთავარი, რამდენადაც ის, რომ ამას წერს ქართული მთავრობის წევრი, ქართველი მეცნიერებისა და განათლების მინისტრი.  რა საღათას ძილი შეეყარა ჩვენს საზოგადოებას, რომ ასეთ მკრეხელობას ითმენს და იტანს? სადა ხართ თქვენ, ქართულო ინტელიგენციავ! ეს როგორ უნდა გაკადროთ ვინმემ, მითუმეტეს,. სადა ხართ თქვენ, ბატონო პრეზიდენტო, ფილოსოფოსო?! ნუთუ არ გედარდებათ, რას წერენ თქვენი მინისტრები? სადა ხართ თქვენ, ბატონო პრემიერ მინისტრო?! ვის აწინაურებთ ორჯერ - ჯერ მინისტრად და მერე ვიცე-პრემიერად? სადა ხართ თქვენ ნაციონალებო? ყველაფერზე რომ წკავწკავებთ, ასეთი შანსი როგორ გაუშვით ხელიდან? გითხრათ რატომ? იმიტომ, რომ, დარწმუნებული ვარ, არ წაგიკითხავთ ეს ინტერვიუ. ახლა ხომ ტოტალური უწიგნურობის ხანა დადგა. დაკვირვებული ვარ, სოციალურ ქსელშიც კი „იხილეთ მეტის" გაგრძელებას არ კითხულობენ. ველურობის ხანას ვუბრუნდებით?! ჯუნგლებში უნდა გადავსახლდეთ?!

კიდევ ერთი თემა /საკითხი/ უნდა განვიხილო თქვენთან ერთად, ბატონო ალექსანდრე! ესაა ცხოვრებისეული სიმართლისა და მხატვრული სიმართლის საკითხი. ეს აუცილებელია იმისათვის, რომ სწორი დამოკიდებულება გქონდეთ მხატვრულ ნაწარმოებთან. სწორად გაიგოთ   იგი და ისეთ უხერხულ სიტუაციაში აღარ ჩაიგდოთ თავი, როგორშიც უკვე ჩაიგდეთ /თანაც არაერთხელ/!

მე მეჩვენება რომ, თქვენ გიჭირთ იმ განსხვავების დანახვა,  რაც არსებობს ცხოვრებისეულ  სიმართლესა და მხატვრულ სიმართლეს შორის. შესაბამისად,  მხატვრულ ნაწარმოებს (ეს ეხება მითსაც, ზღაპარსაც, ლექსსაც და მოთხრობასაც) განიხილავთ როგორც ცხოვრებისეულ სიმართლეს ანუ ყველაფერს, რაც  ნაწარმოებში წერია, პირდაპირი მნიშვნელობით იგებთ. სამწუხაროდ, ყველა თქვენი შეცდომა კომბლესთან, ნაცარქექიასთან, რწყილსა და ჭიანჭველასთან  მიმართებაში ამ  ორი სიმართლის  განუსხვავებულობიდან მოდის.

არადა, განსხვავებით ცხოვრებისეული სიმართლისაგან, სადაც ნათქვამი პირდაპირ უნდა ითქვას გაგებული, მხატვრულ სიმართლეში ბევრია პირობითობა, ალეგორიები, სიმბოლოები, მხატვრული სახეები - შედარება , მეტაფორა, ეპითეტი, ჰიპერბოლა, გაპიროვნება.ბევრია, მწერლური ფანტაზიისა და გამონაგონის ნაყოფი.

ასე მაგალითად, ვაჟა-ფშაველას სიტყვებს: „დღემ დაიხურა პირბადე, მთებმა დახუჭეს თვალები" თუ პირდაპირი მნიშვნელობით გავიგებთ, მივიღებთ ნონსენსს, სრულ უაზრობას, მაგრამ, თუ გავიხსენებთ, რომ სინამდვილეში საქმე გვაქვს მხატვრულ სახესთან, კერძოდ, გაპიროვნებასთან, ყველაფერი თავის ადგილზე დადგება და მივხვებით,  რომ აქ დღის მიერ პირბადის გადაფარებაზე კი არაა მართლა ლაპარაკი და არც მთების თვალების დახუჭვა-გაღებაზე, არამედ ნათქვამია: „დაღამდა", „დაბნელდა". ოღონდ საუკეთესო მხატვრული ხერხით, ისეთით, როგორც გენიალურ ვაჟა-ფშაველას ეკადრება.

ახლა სხვა განსხვავების შესახებ: ცხოვრების სიმართლის ასახვისას, ჰიპერბოლა, როგორც წესი, არ გამოიყენება. თუ ვინმე მაინც შეეცდება მის გამოყენებას, ამგვარ კაცს ჩვენ ტრაბახას, ბაქიას, ამპარტავანს ვეძახით. რაც შეეხება მხატვრულ ლიტერატურას, აქ ჰიპერბოლა არა თუ დაშვებულია, არამედ ვინმეს აღმატებით ხარისხში წარმოჩენის საუკეთესო საშუალებაა. ასეა, მაგალითად, ხალხურ ლექსში:

                     „ვახტანგ მეფე ღმერთს უყვარდა,

                       ციდან ჩამოესმა რეკა,

                       იალბუზზე ფეხი შედგა,

                     დიდმა მთებმა იწყეს დრეკა".

თუ ამ სტროფს  ცხოვრებისეული სიმართლით მივუდგებით, დიდ უაზრობამდე მივალთ. მართალია, ვახტანგ მეფე ტანმაღალი, ბრგე, ახოვანი ვაჟკაცი იყო, მაგრამ არა ისეთი, რომ იალბუზზე შეედგა ფეხი.  მითუმეტეს, სხვა მთებს დრეკა დაეწყოთ.;ხოლო  თუ იგივე ტექსტს  განვიხილავთ მხატვრულ ნაწარმოებში გამოყენებული პირობითობის გათვალისწინებით (ანუ როგორც ჰიპერბოლას) , მივიღებთ იმის ხაზგასმას, რომ ვახტანგ მეფე  უძლიერესი ადამიანი იყო. სხვათაშორის, თქვენ მიერ დაწუნებული რწყილის დახატვისას ჰიპერბოლაცაა გამოყენებული და გაპიროვნებაც. გაპიროვნებაა, მაგალითად, როცა იგი ადამიანივით ელაპარაკება ღორს, ძროხას, არწივს და ა.შ.  ამ ტექსტით ხაზი ესმება იმას, თუ როგორ იბრძვის რწყილი, (ანუ ვიღაც ადამიანი) მეგობრის გადასარჩენად. რა ერთგული და საიმედო ადამიანია იგი.

ერთგან თქვენ ამბობთ: ჩვენ გვინდა ახალი კომბლე, ახალი ნაცარქექია,ახალი რწყილი, ახალი ჭიანჭველა. მე კი გეუბნებით: ჩვენ არ გვინდა ახალი კომბლე, ახალი ნაცარქექია,ახალი რწყილი და ახალი ჭიანჭველა. ჩვენ გვინდა კომბლეს, ნაცარქექიას, რწყილისა და ჭიანჭველის სწორი წაკითხვა, სწორი გაგება, სწორი ინტერპრეტაცია...      

ამ საგაზეთო წერილში მე, ცხადია, ვერ შევეხები მხატვრული შედარების ყველა სახეს, ოღონდ  კიდევ ერთ ისეთ  მაგალითს მოვიტან, სადაც სულ სხვა რამ წერია და სხვა რამ უნდა ამოიკითხოს გემოვნებიანმა მკითხველმა.

ჯერ ვაჟა-ფშაველას „მოხუცის სიმღერა" გავიხსენოთ და მერე ვნახოთ ის განსხვავება, რაც ცხოვრებისეული სიმართლის პოზიციებიდან წერია მასში და არა -მხატვრული სიმართლის შემთხვევაში:

                     „დამძინებიყო ჭაბუკსა

                    პირტიტველს უწვერულასა

                    გამომეღვიძა თმა-წვერი

                    მიჰგვანდა ბამბის ქულასა

                    მწყინდა და ვიწყევლებოდი

                    მოვიგონებდი თუ რასა".

ცხოვრებისეული სიმართლის მიხედვით, აქ წერია,  რომ დაიძინა პირტიტველა უწვერულვაშო ჭაბუკმა და გამოიღვიძა ღრმა მოხუცმა, ბამბის ქულასავით   თმა-წვერით, რაც თავისთავად უკვე უაზრობაა. მხატვრული სიმართლის განხილვის შემთხვევაში კი აშკარად ჩანს, რომ აქ არავითარ სიზმარზე არაა ლაპარაკი. მითუმეტეს, არაბუნებრივი და დაუჯერებელია ერთ ძილში, ერთ ღამეში უწვერულვაშო ყმაწვილი   ღრმა მოხუცი გამხდარიყო. სინამდვილეში აქ ლაპარაკია ამქვეყნიური ცხოვრების სწრაფწარმავლობასა და სწრაფმედინობაზე (ტერმინი ბატონი ბაჩანა ბრეგვაძესია). ლაპარაკია იმაზე, რომ ადამიანი წუთისოფლის სტუმარია, და სწორედ ამიტომ მან იმთავითვე გონივრულად, რაციონალურად უნდა გამოიყენოს დრო. არ უნდა იზარმაცოს, იფუქსავატოს, იყალთაბანდოს, თორემ დრო, როგორც ამბობენ, თვალსა და ხელს შუა გაუფრინდება და სწორედ მაშინ აღმოაჩენს, რომ თითქმის მთელი ცხოვრება  ისე  გასულა, რომ  ვერაფერი მნიშვნელოვანის  გაკეთება ვერ შეძლო. სწორედ ამას მოჰყვება ის დანანება, ის  წუხილი, რომელიც ტექსტში აშკარად ჩანს, მაგრამ უკვე გვიანია, დრომ ისე უმოწყალოდ ჩაიქროლა, რომ მას უკან ვეღარავინ  მოაბრუნებს.

და ბოლოს, ვინ არის ეს მოხუცი? ამ ტექსტს სტუდენტებს რომ ვაწერინებ ხოლმე, სულ სხვადასხაგვარად  მპასუხობენ. ზოგი ამბობს, რომ ეს თვითონ ვაჟა-ფშაველაა, ზოგიც - ვინმე კონკრეტულ ადამიანს თუ გულისხმობდაო პოეტი. სინამდვილეში არცერთია სწორი და არც მეორე. რამდენადაც მხატვრული ნაწარმოების კიდევ ერთი თავისებურების გათვალისწინებით /იგულისხმება მხატვრული განზოგადება/  ეს მოხუცი ზოგადად ადამიანია, ნებისმიერი ადამიანი, ვინც არასწორად იცხოვრა, სათანადოდ არ იღვაწა  და არაფერი მნიშვნელოვანი და ღირებული არ შექმნა.

რაღაც გაკვეთილივით გამოგვივიდა, რისთვისაც ბოდიშს ვუხდი განსწავლულ  მკითხველს, მაგრამ საჭირო და აუცილებელი გაკვეთილი, მომავალში შეცდომების თავიდან ასაცილებლად.

 კიდევ ერთი და ამით დაგემშვიდობებით, ბატონო ალექსანდრე!: თქვენ ზუსტად ჩემი შვილების ტოლი ხართ. ამიტომ მამა-შვილურად კიდევ ერთი დარიგება მიიღეთ: მეცნიერება, მეცნიერული ცოდნა და განათლება გაიხადეთ თქვენს მოკავშირედ /მითუმეტეს მეცნიერებისა და განათლების მინისტრი ხართ/. მხოლოდ ამ შემთხვევევაში შეიძლება  დღევანდელი კარგი მენეჯერი გარკვეული ხანის შემდეგ კარგი მინისტრი გახდეთ! ჯერჯერობით კი  ბევრი  ცოდნისა და გამოცდილების დაგროვება დაგჭირდებათ. თუ ამავე გაზეთის 27 იანვრის ნომერში დაბეჭდილ ჩემს წერილს  წაიკითხავთ, თავად დარწმუნდებით, თუ  ვისი რჩევები უნდა გაითვალისწინოთ, უპირველეს ყოვლისა, ვის უნდა მიუგდოთ  ყური!

     

 ავტორი: რეზო ბალანჩივაძე