რატომღაც სიტყვა პროვინციას ყოველთვის უარყოფითი მნიშვნელობით ვხმარობთ, მაგრამ გვავიწყდბა, რომ მასაც აქვს გარკვეული ხიბლი, კერძოდ გულუბრყვილობა,რაც ზოგჯერ ადამიანის სულიერ სისუფთავეს მოწმობს. ლევან ჭელიძისა და ნანა მჭედლიძის ფილმში "პირველი მერცხალი" დახატულმა პროვინციამ ამ ალალი მიამიტობით მიიპყრო თავდაპირველად ჩემი ყურადღება.

"პირველი მერცხლის" პატარა, ზღვისპირა დაბა ძალიან ცდილობს, არ ჩამორჩეს დიდი ქალაქების კულტურულ ცხოვრებას. დაბელები ამას იმით გამოხატავენ,რომ კაბარე გაუხსნიათ, უცხოელი მუსიკოსები და მოცეკვავენი მოუწვევიათ. საღამოობით აქსხედან, თითო ჭიქა ყავას შეექცევიან და ოცნებას ეძლევიან. ყველას, მთელ ამ პატარა ქალაქს,უცხოელი მოცეკვავე ქალი უყვარს. კაბარეში უფრო მისი ეშხით დადიან, ვიდრე "მაღალცივილიზაციასთან" წილნაყარობის დასამტკიცებლად. მაგრამ საკმარისია, ცეკვის დროს,ქალს კაბა აუფრიალდეს და კოხტა ნიფხავი გამოჩნდეს, რომ ყველამ მორცხვად თავი დახაროს,შეცბუნებულებმა თვალები დააჭყიტონ. ამ დაჭყეტილ თვალებიდან, პროვინციელობასთან ერთად,ალალი გულუბრყვილობაც იცქირება. ამიტომ ამ ადამიანების მიმართ გულითადი თანაგრძნობის განწყობილება გიჩნდება.

ამ პატარა ქალაქში ფეხბურთს ფანატიკურად მოყვარული ადამიანებიცცხოვრობენ. ისინი მზად არიან, ევროპის რაგინდარა გუნდს ეთამაშონ ფეხბურთი. საკუთარიუპირატესობისაც სჯერათ, ოღონდ იმდენად უცნაურები არიან, რომ შესაძლებელია ძნელი ბურთისდაჭერით აღტაცებულმა მეკარემ კარი მიატოვოს, მაყურებელში შევარდეს, დედასა და და-ძმებსმოეხვიოს. ამ დროს კი მიტოვებულ კარში მის გუნდს გოლი გაუტანონ. არც ის არის გამორიცხული,რომ გაბრაზებულმა მაყურებელმა სატევარი გაიძროს, სტადიონზე შეიჭრას და საკუთარ გუნდსასე გამოექომაგოს; გამარჯვებული გუნდის რომელიმე ფეხბურთელი ცოლმა კინწისკვრით შინ გააგდოს - ცოლშვილიან კაცს რა გეფეხბურთება და სალაზღანდაროდ სად გცალიაო; ქალაქისპირველი ფეხბურთელი კი სახლიდან მიაბრძანონ, ქოქოლა მიაყარონ, წყევლა-კრულვით გაისტუმრონ,მაგრამ მან ქალაქში მაინც ტრიუმფატორივით თავაწეულმა გაიაროს.

იასონისთვის (მსახიობი დავით აბაშიძე) მაინცდამაინც დიდიმნიშვნელობა არა აქვს გააგდებენ თუ არა სახლიდან. იგი მეოცნებე კაცია და ფეხბურთელთა დაუმარცხებელი გუნდის შექმნაზე ფიქრობს.

უნდა აღინიშნოს, რომ ფილმის ავტორების მიერ იასონის სახე საგანგებოდ არის აქცენტირებული. ეს ყველა კონკრეტულ შემთხვევაში ვლინდება. მაგალითად,იასონს სჯერა, რომ მარჯვენა ფეხით მომაკვდინებელი დარტყმა შეუძლია, ამიიტომ ფეხზე წითელიჭინჭი აქვს შემოკრული. ამით აფრთხილებს მეტოქეს: ჩემს მარჯვენა ფეხს მოერიდეო. იასონისამ რწმენას ფილმის ავტორები კვერს უკრავენ; იასონმა ბურთს დაარტყა და ბურთიც ზეცაში ავარდა. დგანან და უცდიან ფეხბურთელები - როდის ჩამოვარდება ბურთი. კინოკამერის თვალი(ოპერატორი გიორგი ჭელიძე), ბურთთან ერთად, მაშინვე ავარდება ჰაერში, უსაშველო სიმაღლის ილუზია რომ შექმნას. იასონი კარში დაარტყამს. ბურთი მეკარე ხვიჩას (მსახიობი ვასილნადარაია) მოხვდება. ისიც მოცელილივით ძირს დაეცემა (ნუ დაივიწყებთ, რომ მანამდე დამსწრე საზოგადოება ბიჭს აფრთხილებდა - არ შეცდე, კარში არ დადგეო. ყველას ეშინია იასონის დარტყმის). ფილმის ავტორები საზოგადოების შიშს ამართლებენ. ცოცხალ-მკვდარი ხვიჩა ექიმთან გააქანეს. მერე ვხედავთ: ექიმის სახლის წინ ფეხბურთელები დგანან. მოლოდინით სავსე მათითვალები იყურება ეკრანიდან. ელიან, რას იტყვის ექიმი: გადარჩება თუ არა ხვიჩა. ფეხბურთელებიდან კინოკამერა იასონს გამოჰყოფს. იგი ცალკე დგას თავჩაქინდრული. მისი დგომის პოზა ხმამაღლ ალაპარაკობს - ჩემი ბრალი არ არის, რა ვქნა, ასეთი საშინელი ძალით დარტყმა შემიძლიაო.ყველაფერი კეთილად მთავრდება. საღსალამათი ხვიჩა ექიმის ბინიდან აღტაცებული გამოვარდება.აღტაცებას თავისი მიზეზი აქვს: ბიჭს ექიმის ქალიშვილი მოეწონება. ცრუ განგაში იასონს სასაცილო მდგომარეობაში აყენებს, მაგრამ ფილმის ავტორები ამას არ გვაგრძნობინებენ,პირიქით, ისინი ყველაფერში იასონს ეთანხმებიან, ამით აძლიერებენ საერთო განწყობილების სევდანარევ იუმორს.

კომედიურობა გაძლიერებულია აქტიორის პომპეზურ გარეგნობასადა შინაგანი სამყაროს მიამიტურობის შეპირისპირებითაც. მაგრამ ფილმის მსვლელობის დროს თანდათანობით ვრწმუნდებით, რომ იასონის პიროვნება ბევრად უფრო რთულია, ვიდრე თავდაპირველად გვეგონა.

გავიხსენოთ "პირველი მერცხლისა" და ინგლისელ ფეხბურთელთაშეხვედრის ეპიზოდი. ინგლისელები სჯობნიან იასონის ბიჭებს. "პირველი მერცხალი"სასტიკად მარცხდება. დიდია ანგარიში ინგლისელთა სასარგებლოდ. ამ დროს იასონს საშუალებაეძლევა, ერთი საპასუხო ბურთი მაინც გაიტანოს. მაგრამ ამას იასონი შეგნებულად არ აკეთებსდა აი რატომ: მეტოქის მეკარემ ტრავმა მიიღო. აღარ შუძლია კარის დაცვა. იასონს კეთილშობილებაარ აძლევს ნებას ცარიელ კარში დაარტყას და გოლი გაიტანოს. იგი ამჯობინებს ბურთი კარს ააცდინოს და დაზარალებულ მეტოქეს მიეშველოს. აქ იასონი ამჟღავნებს დამარცხებულის საოცარ დიდსულოვნებასა და რაინდულ კეთილშობილებას, რაც, ბუნებრივია, ბევრად უფრო ძვირფასია, ვიდრე მატჩის მოგება.

ამრიგად, იასონის პიროვნებაში ერთიანდება მიამიტობა და დიდსულოვნება. თურმე იასონის გულუბრყვილობა პრიმიტიულობის ნაყოფი არ ყოფილა, არამედ დიდბუნებოვანი კაცის სულიერი სისპეტაკე.

სამწუხაროდ, ფილმის დანარჩენი პერსონაჟები არ არიან ასე ღრმადდახასიათებულნი. ისინი მხოლოდ საერთო განწყობილების შესაქმნელად არსებობენ და ამ ფუნქციას დამაჯერებლადაც ასრულებენ, მაგრამ ჩვენ მაინც ისევ იასონის ცხოვრებას მივყვეთ.

როგორც კი იასონის დიდბუნებოვნება ნათელი ხდება, ღიმილისგვერდთ ჩნდება ტკივილი და ტრაგიკული ინტონაცია იჭრება. ფილმში ნაამბობიც სპორტული ისტორიის ჩარჩოს არღვევს და ერის თავდაგასავლის ალეგორიად იქცევა. ახლა უკვე სხვა ქვეტექსტით იკითხება ინგლისელებთან მატჩის დაწყების წინ მომხდარი შემთხვევა.

ჩვეულებრივი სიტუაციაა. ერთ მხარეს, კარი წინ, ინგლისელები დგანან, მეორე მხარეს "პირველი მერცხალი". თითქოსდა, განსაკუთრებული არაფერი ხედბა. სადაც არის თამაშიც დაიწყება. მაგრამ უცბად ინგლისელები იწყებენ სიმღერას. მღერიანეროვნულ ჰიმნს. გუგუნებს ერის, ქვეყნის, სახელმწიფოს სადიდებელი. ვხედავთ იასონისადა მისი ბიჭების გაოგნებულ სახეებს. რა ხდება? ასეთი რამ მათ აქამდე არ ენახათ. რაუნდა იმღერონ პასუხად? არც სახელმწიფო აქვთ, არც ჰიმნი, არც არასოდეს ყოფილან ასეთვითარებაში. ისინი თამაშობდნენ ფეხბურთს. თამაშობდნენ იმიტომ, რომ უყვარდათ, ერთობოდნენ,სახელის მოხვეჭაც უნდოდათ. მართალია, ერთხელ ისინი გაზეთ "ივერიაშიც" შეაქეს,მაგრამ ეს სასიხარულო იყო და მეტი არაფერი. ახლა კი უფრო რთული ალტერნატივა დადგა.ახლა საქმე მარტო მოგება არ არის. მოწინააღმდეგეს უნდა დაუმტკიცო, რომ შენც ერი ხარდა არა შემთხვევით შეკრებილი ჯოგი, რომელსაც, ავად თუ კარგად, ფეხბურთის თამაშიც უსწავლია.მეტოქის ჰიმნს პასუხი სჭირდება და "პირველი მერცხალიც" მღერის, მართალია,ეს ჰიმნი არ არის, ხალხური სიმღერაა, მაგრამ მთავარია ის, რომ ვაჟკაცურად ჟღერს. შეგიძლია იხტიბარი არ გაიტეხო და მეტოქეს თვალში ნაცარი შეაყარო, ასეც იქცევიან.

როცა ამ სურათს უყურებ, გეღიმება, მაგრამ ბოღმაც გახრჩობს.უფრო იმიტომ, რომ მეტოქე მიხვდა: არავინ ხარ. მიხვდა, რომ ჰიმნის მაგიერ, უბრალო ხალხურ სიმღერას მღერი, მაგრამ მას კეთილშობილება და აღზრდის კულტურა ნებას არ აძლევს არ მოგისმინოს,პატივი არ გცეს და თავი არ მოიტყუოს. იგი ყველაფერს ისე იღებს, როგორც ნამდვილს. არ გაგრძნობინებს, რომ სიცრუეს მიგიხვდა, ამ დამოკიდებულებით კიდევ უფრო გამცირებს.

უკვე სიცილის გუნებაზე აღარა ხარ. პროვინციალიზმი და ჩამორჩენილობა ტრაგიკული და მეტად მტკივნეული ხდება, მაგრამ ამ ტკივილს უნდა გაუძლო. იგი გულში ჩაიმარხოდა სახიდან სევდანარევი ღიმილი არ მოიცილო. სხვა გამოსავალი არ არის.

ინგლისელებთან დამარცხდნენ. ბუნებრივიც იყო. არ ეყოთ ნიჭი,გამოცდილება, ძალა, მაგრამ არის სხვა შემთხვევაც, როცა იმარჯვებენ, მაგრამ მაინც წაგებულნიარიან. ასე თურქებთან მოხდა. ასეთი პირობა იყო დათქმული: მატჩის მომგები სანაძლეო ფულსაციგებდა. ამ პირობასაც თავისი საფუძველი ჰქონდა. "პირველ მერცხალს" სპორტულიფორმა არა აქვს, არც ფული. რაღაც გზით ეს ფული უნდა იშოვნონ. საქმეს არ შველის გემზე ფეხბურთელთა მტვირთავად მუშაობა. ამ საქმეში გროშებს აძლევენ. საკმარისია ერთი მწარე რეპლიკა - ჩვენი მარგანეცი მიაქვთ და ისევ ჩვენ გვაგინებენო, რომ ნათელი გახდეს: ძარცვავენარა მარტო სპორტსმენებს, ძარცვავენ მთელ ქვეყანას. მძარცველი როდის იყო გაძარცულის სასარგებლო საქმეს აკეთებდა! ამიტომაც ფულის საშოვნელად სხვა გზების მოძებნაა საჭირო.და აჰა, შემთხვევაც. თურქები თანახმანი არიან ფულზე ითამაშონ. თავგანწირული თამაშობდა"პირველი მერცხალი". მოიგო კიდეც. ფულიც მიიღო. სხედან მდინარის პირას დამოგებულ ფულს ითვლიან. მოულოდნელად თავზარდამცემი შეძახილი - ფული ყალბია. თავქუდმოგლეჯილი გარბიან პორტში, ამაოდ, თურქები უკვე ჩამსხდარან გემში და წასულან.

კეთილშობილება, გულუბრყვილობა მოტყუებული და გაცუცურაკებულია.

ან მოტყუებული ან წაგებული. ასეთია ამ ხალხის ბედი.

თანდათანობით იკვეთება ერის იერხატი: ღატაკი და კეთილშობილი, დიდბუნოვანი და მოტყუებული, ამაყი და დამარცხებული.

ფილმის კომედიური ატმოსფერო თანდათანობით იჟღინთება ტრაგიკულიგანწყობილებით. სულ უფრო და უფრო შემაწუხებელი ხდება კითხვა - რა ძალით არსებობს ეს ხალხი? ამ კითხვის პასუხად ფილმის ავტორები გვაჩვენებენ ფინალს.

ინგლისელებთან მატჩი დიდი ანგარიშით წააგეს. არაფერმა უშველათ:არც იასონის მომაკვდინებელმა დარტყმამ (ასე, სიტყვის უთქმელად, გაიფანტა მითი იასონისმარჯვენა ფეხისა), არც მონდომებამ, არც გამარჯვების დაუოკებელმა წყურვილმა, არც მაყურებელთა მხარდაჭერამ.

მატჩის ბოლოს გაწვიმდა კიდეც. დასველებულნი, ქანცგაწყვეტილნი,ჩამოხეულნი, ტალხში ამოთხუპნულები, დამარცხებულნი და წამხდარნი მილასლასებენ იასონიდა მისი ბიჭები ზღვისპირას. ერთ უდაბურ ადგილას, კბოდეზე ჩერდებიან. შორს მიმავალ გემს სევდითა და ბოღმით სავსენი მისჩერებიან. გემიდან გუგუნითა და გრიალით ისმის ინგლისურიეროვნული ჰიმნი. მისი ხმა ყველაფერს ავსებს. ქართველი ფეხბურთელების მწუხარებით სავსე სახეზე ერთმანეთში აზელილია წვიმა, ცრემლი, ოფლი, ტალახი. ისინი მზერით მიაცილებენ გემს. უცბად, თითქოს დაგროვილმა ბოღმამ ვულკანივით ამოხეთქაო, იწყებენ სიმღერას. ისევიმ სიმღერას, მატჩის დაწყების წინ, ჰიმნის მაგიერ რომ იმღერეს. მღერიან ისე, რომ უსკდებათძარღვები, ეხლიჩებათ ყელი, მაგრამ მაინც ომახიანად და ვაჟკაცურად. არსებითად ეს არარის სიმღერა. ეს უფრო გლოვაა. თვალებიდან მოწანწკარებს ცრემლები, სხეული უთრთით დაუცახცახებთ, მაგრამ სიმღერას არ წყვეტენ. ეს საციცოცხლო ენერგიის გამოვლენაა. სხვა ძალა მათ არა აქვთ. გაუტეხელ სულში უნდა იპოვნონ არსებობის საფუძველი.

მაშასადამე, არც იასონის მიამიტობა, უსაგნო კეთილშობილებადა დიდბუნოვნება ყოფილა მხოლოდ მისი პიროვნული თვისება. ეს ეროვნული ხასიათითაც ყოფილაგაპირობებული.

არც ამ პატარა ქალაქის პროვნციულობა, სიცილისმომგვრელი კუდაბზიკობადა სულიერი სისუფთავით გამოწვეული გულუბრყვილობა ყოფილა ლოკალური მოვლენა. ესეც მთელი ქვეყნისთვის ყოფილა დამახასიათებელი.

ფილმის ავტორთა თანაგრძნობით სავსე ღიმილი და გულისტკივილიცამით ყოფილა ნაკარნახევი.

ასე იქცევა, ერთი შეხედვით, უბრალო სპორტული ამბავი ერისისტორიული ცხოვრების ტრაგიკულ ალეგორიად.

1978 წ.