- +

 

შთამომავლობამ უნდა იცოდეს: იყო ასეთი კაცი!!!

დიდი!

ნამდვილი!

შემკული ყველა ღირსებით!

და დატოვა არა მარტო კვალი, არამედ მის მაგალითზე აღზრდილი, მადლიერებით სავსე ადამიანები, რომლებიც ღირსეულად აგრძელებენ მის მეცნიერულ და ზნეობრივ გზას.

მადლობა ნომად ბართაიას!

პოეტი ნომადი ბართაია მეცნიერ მაგალი თოდუას შესახებ სოციალურ ქსელში წერს:

„დღეს ერთი წელი გავიდა მას მერე, რაც ჩვენს შორის არ არის მსოფლიო რანგის აღმოსავლეთმცოდნე - ირანისტი, ასევე დიდი მთარგმნელი სპარსული პოეზიისა მაგალი თოდუა.

 

ბატონმა მაგალიმ, ძირითადად, ორი მიმართულებით იღვაწა - სამეცნიერო და  მთარგმნელობითი და ორივე მიმართულებით წარუშლელი კვალი დატოვა.

 

აღმოჩენათა ტოლფასი და სენსაციურია მისი ისეთი მეცნიერული ნაშრომები, როგორებიცაა: „XII საუკუნის ქართველ მეფეთა და სახელმწიფო მოღვაწეთა ტიტულები  და სახელოები",

 

 „XII-XIII ქართველ მეფეთა და სახელმწიფო მოღვაწეთა მიმოწერა მახლობელი აღმოსავლეთის სულთნებთან",

 

„ზაჰირ ალ-დინ თაფრეშის საჯარო პაექრობანი მაკარიოს ანტიოქიელსა და სხვა ქრისტიან მოღვაწეებთან თბილისსა და ლილოში",

 

„ქართული წარმოშობის სპარსელი პოეტები",

 

„ქართული ნეკროპოლი ირანში",

 

„ალექსანდრე ბატონიშვილის საფლავი",

 

„უცნობი პოეტი იასე და მისი „სამეცნიერო" და სხვა.

 

ასევე აღმოჩენის ტოლფასია და სენსაციური მაგალი თოდუას მიგნება ლიტერატურის სფეროში, რომელიც ეხება იესოსა და მარიამის სახეს სპარსულ პოეზიაში. მაგალითად, სპარსელი პოეტები ხომ განადიდებენ იესოსა და მარიამს, მაგრამ მაგალი თოდუასგან გავიგეთ, რომ, თურმე, ზოგიერთი მათგანი თავის მხატვრულ სტრიქონებში იესოს უფრო ხშირად განადიდებს და ახსენებს, ვიდრე  მუჰამადს.

 

ქართული ირანისტიკის, ისე, როგორც ზოგადად ქართული აღმოსავლეთმცოდნეობის,  პრიორიტეტული მიმართულებაა ქართულ-ირანული ურთიერთობების კვლევა. ამ მხრივ მაგალი თოდუა გახლავთ ბრწყინვალე გამგრძელებელი თავისი დიდი მასწავლებლების: იუსტინე აბულაძის, ვლადიმერ ფუთურიძის და დავით კობიძის გზისა. ამის დასტურია მისი ფუნდამენტური გამოკვლევანი „ქილილა და დამანასა" და „ვისრამიანის" შესახებ, ირანელ შაჰთა ფირმანების ქართული თარგმანები და მრავალი სხვა.

 

ირანისტიკაში თაობათა აღმზრდელმა მაგალი თოდუამ, თავისი მოღვაწეობის ერთი ნაწილი ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გაატარა, მეორე კი საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის გიორგი წერეთლის სახელობის აღმოსავლეთმცოდნეობის ინსტიტუტში.

 

მაგალი თოდუას ხელმძღვანელობით არაერთი დისერტაცია მომზადდა ირანისტიკაში.

 

მოხდა ისე, რომ გასული საუკუნის სამოც-სამოცდაათიან წლებში, კულტურული თანამშრომლობის ფარგლებში, საბჭოთა სპეციალისტთა მცირე ჯგუფს მიეცა საშუალება გაცვლით პროგრამებში მონაწილეობის მიღებისა, რომელშიაც საქართველოდან მოხვედრის ბედნიერება  მაგალი თოდუას ხვდა წილად.

 

ეს იყო პირველი შემთხვევა ქართველი ირანისტის ირანში ჩასვლისა, რომლის შედეგებიც დღეს შარავანდედად ადგას მთელ მის მოღვაწეობას.

 

რაც შეეხება მაგალი თოდუას, როგორც მთარგმნელს.

 

იმ ქვეყანაში, სადაც რვა საუკუნეა ითარგმნება სპარსული პოეზია,  სპარსული  ლ ი რ ი კ ი ს  გემო   პირველად მაგალი თოდუას თარგმანებით შეიტკბო ქართველმა მკითხველმა, და აი, რატომ:

 

ცნობილია, რომ სპარსული პოეზია მეთორმეტე საუკუნიდან ითარგმნებოდა ქართულად, მაგრამ ითარგმნებოდა მხოლოდ  ეპიკური  ჟანრის ნაწარმოებები. სპარსული  ლირიკის  თარგმნას კი, მხოლოდ მეოცე საუკუნის დასაწყისში, ამბაკო ჭელიძის თარგმანებით ჩაეყარა საფუძველი.

 

რა თქმა უნდა, ეს დიდი მოვლენა იყო ქართული მთარგმნელობითი ლიტერატურის ისტორიაში, თუმცა, აღნიშნული თარგმანები მაინც უფრო ინფორმაციულ ხასიათს ატარებდა და, მხატვრულობის თვალსაზრისით, მხოლოდ გარკვეულ დონემდე აკმაყოფილებდა მკითხველის გემოვნებას.

 

მაგალი თოდუა აღმოჩნდა ის მთარგმნელი, რომელმაც ამოავსო სპარსული ლირიკის  თარგმანებში არსებული მხატვრულად ამორფული სივრცე და ქართველ მკითხველს პირველად შეატკბო სპარსული კლასიკური  ლირიკის  გემო.

 

მაგრამ მარტო ლირიკის თარგმნით არ შემოფარგლულა მაგალი თოდუა, მან ქართულად გადმოიღო  ნიზამი განჯელის პოემები, ნაწყვეტები ფირდოუსის „შაჰნამედან". გარდაცვალებამდე რამდენიმე თვით ადრე კი, ამ დაუღალავმა მხატვრული სიტყვის ოსტატმა, გამოაქვეყნა აბდ ორ-რაჰმან ჯამის პოემა „იოსები და ზოლეიხას" თარგმანი პროზად, რომელიც, ალბათ, სხვა მის თარგმანებთნ ერთად, ოქროს ასოებით შევა ქართული მთარგმნელობითი ლიტერატურის ისტორიაში.

 

ცალკე აღნიშვნის ღირსია მაგალი თოდუას მიერ არაჩვეულებრივი სისადავით გადმოცემული „ვისისა და რამინის", „ქილილა და დამანას",  „შაჰნამეს" ნაწილების  და სხვათა სპარსული მხატვრულ ნაწარმოებები, რომლებიც, შეიძლება ითქვას, ერთი ამოსუნთქვით იკითხება.

 

მაგალი თოდუა არ გახლდათ სენაკში ჩაკეტილი, ფოლიანტებში თავჩარგული ბერი, არამედ იყო მეტად აქტიური და ინიციტივიანი საზოგადო მოღვაწე, მაგალითად:

 

წლების განმავლობაში იგი იყო აკაკი წერეთლის ქუთაისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორი.

 

მისი ინციატივით უნივერსიტეტში, დაარსდა დიალექტოლოგიის ინსტიტუტი (დირექტორი ტარიელ ფუტკარაძე), რომლის საერთაშორისო კონფერენციათა ოცი ტომი ამშვენებსს დღეს ქართული წიგნის თაროს.

 

ასევე მისი ინიციატივით დაუმეგობრდა ერთმანეთს ქუთაისისა და გილანის უნივერსიტეტები და პირველად დაირწა გილანის უნივერსიტეტში, ანუ ირანში, ქართველოლოგიის აკვანი.

 

მაგალი თოდუას ინიციატივითა და მისსავე პწკარედულ თარგმანზე დაყრდნობით, თარგმანა იუსეფფურმა სპარსულად „ვეფხისტყაოსანი".

 

მაგალი თოდუას ინიციატივით, რვა საუკუნის მერე, აღდგენილ იქნა გელათის მეცნიერებათა აკადემია, რომლის პრეზიდენტიც თავად იყო წლების განმავლობაში.

 

მაგალი თოდუა იყო ჟურნალების: „გელათის მეცნიერებათა აკადემიის ჯურნალი", „ქართველოლოგია" და  „არმაღანი" დამაარსებელი და რედაქტორი.

 

მაგალი თოდუამ არამატერიალურთან ერთად, მატერიალური ძეგლიც დაუტოვა ქვეყანას. ორი ათეული წლის წინ, რექტორობის დროს, ქუთაისის უნივერსიტეტის ეზოში საფუძველი ჩაუყარა მან ეკლესიის მშენებლობას, რომლის სამრეკლოდან დღეს უკვე გაისმის ზარების ხმა.

 

მაგალი თოდუა იყო საოცრად თბილი და ემოციური ადამიანი, ჭირსა და ლხინში თანამდგომი.

 

შეგეგებებოდა ყოველთვის ღიმილით.

 

იყო ხალისიანი და იუმორით სავსე.

 

ყოველთვის რაღაც ახალს გაიგებდი მისგან. 

 

მასთან ყოველი შეხვედრა იყო ზეიმი.

 

მიუხედავად ასაკისა, ცხრა ათეულს გადაცილებული კაცი, ერთი წლის წინ, განთიადისას, ოჯახის წევრებმა, ნახეს, თავის საწერ მაგიდასთან, ავტოკალმით ხელში, ერთი შეხედვით, მისთვის დამახასიათებელ ჩვეულებრივ სამუშაო რიტმში... ოღონდ, მარადიულ ნათელში გადასული", - წერს ნომადი ბართაია.